ارگونومی چیست؟
آیا تا به حال احساس خستگی، درد یا بی‌حوصلگی در هنگام کار با ابزارهایی مانند دستکش داشته‌اید، بدون آنکه دلیل مشخصی برای آن بیابید؟ شاید مشکل، نه از حجم کار، بلکه از طراحی غیراصولی تجهیزاتی باشد که روزانه با آنها سروکار دارید. اینجاست که «ارگونومی» وارد می شود؛ دانشی که هدف آن، سازگار کردن ابزار با انسان است، نه بالعکس.
ارگونومی دانشی است که با تکیه بر اطلاعات علمی درباره توانایی‌ها، محدودیت‌ها و ویژگی های انسانی، به طراحی بهینه محیط های کاری، مشاغل، تجهیزات و محصولات می پردازد. هدف این علم، تطبیق شرایط کار با انسان به منظور کاهش فشارهای جسمی و روانی، ارتقاء ایمنی، بهداشت شغلی، افزایش رضایت و بهبود بهره‌وری است. ارگونومی همچنین به طور مترادف با «عوامل انسانی» به کار میرود و در تعامل دوسویه میان انسان و کار متمرکز است.
به عنوان مثال، در طراحی یک دستکش ارگونومیک، باید عواملی مانند اندازه طبیعی دست، حرکت مفاصل، فشار وارده بر انگشتان و حتی گردش هوا در نظر گرفته شوند. چنین دستکشی نه تنها محافظت فیزیکی را فراهم می کند، بلکه از خستگی، کاهش دقت حرکتی و آسیب های طولانی مدت نیز جلوگیری خواهد کرد.
ویژگی های یک دستکش ارگونومیک خوب
یک دستکش ارگونومیک فراتر از صرفاً یک وسیله حفاظتی است. چنین دستکشی با در نظر گرفتن اصول علمی ارگونومی دستکش، به گونه‌ای طراحی می شود که از سلامت دست‌ها محافظت کرده، عملکرد فیزیکی فرد را بهبود بخشد و مانع بروز خستگی یا آسیب‌های مزمن شود. در ادامه، به مهم ترین ویژگی‌های یک دستکش ارگونومیک استاندارد و کاربردی اشاره می شود:
1- انطباق با فرم طبیعی دست
طراحی صحیح و ارگونومیک باید بر اساس آناتومی واقعی دست انسان انجام گیرد. انحنای انگشتان، مفاصل، تاندون‌ها و برجستگی کف دست در یک دستکش ارگونومیک به درستی شبیه‌سازی می شوند تا هنگام استفاده، هیچ فشار غیرطبیعی یا محدودیتی در حرکت ایجاد نشود.
2- انعطاف‌پذیری و راحتی در حرکت انگشتان
یکی از الزامات ارگونومی در دستکش، حفظ آزادی کامل برای حرکات ظریف و دقیق انگشتان است. دستکش نباید مانع خم و باز شدن مفاصل یا گرفتن ابزارهای کوچک شود. استفاده از مواد انعطاف‌پذیر و طراحی مفصل‌بندی شده، در این زمینه بسیار حیاتی است.
3- گردش مناسب هوا و کاهش تعریق
تعریق بیش از حد در فضای بسته دستکش، نه تنها باعث ناراحتی و کاهش بهره‌وری می شود، بلکه احتمال بروز بیماری های پوستی را نیز افزایش می دهد. یک دستکش ارگونومیک باید از جنسی تولید شود که امکان تنفس‌پذیری داشته باشد یا در ساختار آن از سوراخ های تهویه یا لایه های توری استفاده شده باشد.
4- استفاده از متریال سبک و ضد حساسیت
جنس دستکش باید سبک، مقاوم و فاقد مواد حساسیت‌زا باشد. دستکش هایی که از پلی‌استر، نایلون یا لاتکس غیراستاندارد ساخته شده‌اند، ممکن است باعث خارش یا تحریک پوستی شوند. انتخاب مواد سازگار با پوست و دارای گواهینامه های بهداشتی، یک اصل بنیادین در ارگونومی دستکش است.
5- طراحی مناسب برای سایزهای مختلف
یکی از عوامل نادیده گرفته شده در طراحی دستکش، تطبیق اندازه با دست های مختلف است. یک دستکش ارگونومیک باید در سایزهای متنوع و متناسب با فرم دست مردان و زنان ارائه شود. استفاده از الگوهای استاندارد اندازه‌گیری و پیش‌بینی تنظیمات کشسانی یا چسبی از دیگر نشانه های طراحی اصولی است.
6- توزیع یکنواخت فشار
دستکش باید به‌گونه‌ای طراحی شده باشد که در هنگام انجام کار، فشاری یکنواخت روی دست و انگشتان وارد شود و از وارد آمدن فشار موضعی که باعث آسیب به عصب‌ها و عروق می شود، جلوگیری گردد.
7- افزایش قدرت گرفتن (Grip)
بافت و پوشش کف دستکش باید به‌گونه‌ای باشد که امکان گرفتن ایمن ابزارها و اجسام را فراهم کند، بدون آنکه نیاز به فشار بیش از حد باشد. این ویژگی به طور خاص در مشاغل صنعتی و فنی اهمیت بالایی دارد.
تأثیر ارگونومی دستکش ایمنی بر بهره‌وری کارگران
در محیط های کاری صنعتی، تولیدی و فنی، تجهیزات ایمنی تنها وسیله‌ای برای حفاظت فیزیکی نیستند؛ بلکه ابزارهایی حیاتی برای ارتقاء کیفیت و بهره‌وری شغلی به شمار می‌آیند. یکی از مهم ترین این تجهیزات، دستکش ایمنی ارگونومیک است که طراحی صحیح آن می تواند مستقیماً بر عملکرد فیزیکی و ذهنی نیروی کار تأثیر بگذارد. در ادامه، سه تأثیر کلیدی ارگونومی دستکش بر بهره‌وری را بررسی می کنیم:
- کاهش خستگی در کارهای طولانی مدت: در مشاغلی که نیازمند استفاده مداوم از دستان هستند، مانند بسته‌بندی، جا به جایی، جوشکاری یا مونتاژ صنعتی، یکی از چالش های اصلی، خستگی عضلات دست و ساعد است. دستکش ارگونومیک با انطباق با ساختار طبیعی دست و توزیع متعادل فشار، به کاهش تنش عضلانی کمک می کند. طراحی سبک و قابل تنفس این نوع دستکش‌ها، موجب کاهش تعریق و گرمای اضافی نیز می شود.
- کاهش خطای انسانی در حین کار: خطای انسانی یکی از عوامل اصلی بروز حوادث و کاهش کیفیت در خطوط تولید است. احساس ناراحتی، فشار بیش از حد یا محدودیت حرکتی ناشی از دستکش های غیراستاندارد، می تواند تمرکز کارگر را مختل کرده و احتمال بروز اشتباهات را افزایش دهد.
- بهبود دقت در کارهای حساس و ظریف: در برخی حوزه‌ها مانند مونتاژ قطعات الکترونیکی، ساخت تجهیزات پزشکی، یا کنترل کیفیت قطعات مکانیکی، دقت دست و حساسیت انگشتان نقش حیاتی دارد. هرگونه محدودیت در حرکت، کاهش حس لامسه یا سنگینی بیش از حد دستکش می تواند موجب افت کیفیت کار شود.
استانداردهای جهانی ارگونومی در طراحی دستکش
در طراحی و تولید دستکش های ارگونومیک، رعایت استانداردهای جهانی از اهمیت بالایی برخوردار است. این استانداردها چارچوبی علمی و عملی فراهم می کنند تا دستکش‌ها ضمن حفظ سلامت و ایمنی کاربران، از نظر ارگونومیکی نیز بهینه و مطابق با نیازهای انسان طراحی شوند. در ادامه، به بررسی مهم ترین استانداردهای مرتبط با ارگونومی دستکش و الزامات کلیدی طراحی و آزمون آنها پرداخته می شود.
1- استاندارد EN 420: الزامات عمومی برای دستکش های حفاظتی
استاندارد EN 420 یکی از رایج ترین و جامع ترین استانداردهای اروپایی است که به الزامات عمومی برای دستکش های حفاظتی می پردازد. این استاندارد به موارد زیر توجه دارد:
طراحی ارگونومیک و راحتی: دستکش باید به گونه‌ای طراحی شود که کاربر بتواند به آسانی و بدون محدودیت حرکتی از آن استفاده کند. انطباق دقیق با شکل و اندازه دست، یکی از نکات کلیدی این استاندارد است.
انعطاف‌پذیری و آزادی حرکت: دستکش نباید باعث کاهش دقت یا مهارت حرکتی شود و باید امکان انجام کارهای دقیق و ظریف را فراهم کند.
تهویه و کنترل رطوبت: برای کاهش تعریق و ایجاد راحتی در استفاده طولانی مدت، امکان تبادل هوا و کاهش رطوبت در داخل دستکش اهمیت دارد.
مقاومت در برابر مواد حساسیت‌زا: مواد به‌کار رفته در دستکش نباید باعث بروز حساسیت یا تحریک پوستی شوند.
EN 420 همچنین شرایط لازم برای برچسب‌گذاری، اندازه‌گیری سایز و اطلاعات ایمنی را مشخص می کند.
2- استاندارد ISO 21420: الزامات عملکردی و ایمنی دستکش های حفاظتی
استاندارد بین‌المللی ISO 21420 مشابه EN 420، به الزامات عمومی دستکش های حفاظتی می پردازد اما در مقیاس جهانی کاربرد دارد و جزئیات فنی و آزمون های عملکردی را نیز پوشش می دهد. این استاندارد شامل موارد زیر است:
ارزیابی ابعاد و اندازه‌ها: تعیین سایزهای دقیق دستکش و تطابق آنها با اندازه دست های مختلف برای تضمین راحتی و عملکرد بهینه.
آزمون انعطاف‌پذیری: بررسی قابلیت خم و باز شدن دستکش برای اطمینان از آزادی حرکت.
ارزیابی مقاومت به سایش، پارگی و سوراخ‌شدگی: این آزمون‌ها تضمین می کنند که دستکش علاوه بر راحتی، از دوام کافی برخوردار باشد.
آزمون های تهویه و جذب رطوبت: بررسی میزان تهویه داخلی دستکش جهت کاهش تعریق و افزایش آسایش کاربر.
از کجا یک دستکش ارگونومیک مناسب انتخاب کنیم؟
کارخانه ماهور یکی از تولیدکنندگان معتبر دستکش کار در ایران است که با بهره‌گیری از فناوری های روز و مواد اولیه با کیفیت، دستکش های ارگونومیک و مقاوم تولید می کند. محصولات این کارخانه تنوع بالایی دارند و شامل انواع دستکش های ضد برش، نیتریل و وینیل می شوند که علاوه بر حفاظت کامل، راحتی و تطابق دقیق با شکل دست را نیز فراهم می کنند. دستکش های ماهور به دلیل دوام بالا و طراحی ارگونومیک، انتخابی مناسب برای محیط های کاری مختلف به شمار می‌آیند و توانسته‌اند رضایت بسیاری از کاربران را جلب کنند.