تاریخچه و تعریف استاندارد EN ISO 21420
در حوزه تجهیزات حفاظت فردی، دستکش‌های محافظتی نقشی کلیدی دارند زیرا دست‌ها معمولاً در معرض آسیب‌ها و خطرات مختلف هستند. اما واقعیت این است که داشتن دستکش به تنهایی کافی نیست؛ محصول باید از نظر کیفیت، ایمنی و سازگاری با پوست و بدن انسان هم استاندارد باشد. در این میان استاندارد EN ISO 21420 به عنوان پایه‌ای‌ترین استاندارد عمومی برای دستکش‌های حفاظتی مطرح است.
این استاندارد چارچوب عمومی طراحی، آزمون و ارائه اطلاعات را برای همه دستکش‌های حفاظتی تعیین می‌کند و باید همراه با استانداردهای ویژه (برای برش، مواد شیمیایی، حرارت و غیره) استفاده شود. در این مقاله، ما به‌صورت جامع به «استاندارد EN ISO 21420» می‌پردازیم: تعریف، تاریخچه، الزامات، تفاوت با EN 420، مزایا، چالش‌ها، و راهنمای عملی برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان.
استاندارد EN ISO 21420 با عنوان کامل Protective gloves — General requirements and test methods، یک سند بین‌المللی است که الزامات عمومی برای طراحی، ساخت، بی‌خطر بودن، راحتی، کارایی و روش‌های آزمون دستکش‌های حفاظتی را تعیین می‌کند.
ویژگی مهم این استاندارد این است که برای همه انواع دستکش‌های حفاظتی الزام است؛ یعنی حتی اگر دستکشی برای جلوگیری از برش یا مواد شیمیایی طراحی شده باشد، باید ابتدا الزامات عمومی این استاندارد را برآورده کند و سپس استاندارد ویژه مربوطه را نیز پاس کند.
از دید کاربرد عملی، استاندارد EN ISO 21420 به تولیدکنندگان و کاربران اطمینان می‌دهد که دستکش انتخاب شده نه تنها محافظت در برابر خطرات خاص را دارد، بلکه به پوست آسیبی نمی‌رساند، راحتی لازم را ارائه می‌دهد و اطلاعات لازم را برای استفاده صحیح دارد.
پیش از استاندارد EN ISO 21420، مرجع عمومی اصلی EN 420:2003 + A1:2009 بود. اما با پیشرفت فناوری مواد، الزامات محیطی و ایمنی، نیاز به یک نسخه به‌روز احساس شد. در سال ۲۰۲۰، نسخه ISO آن تحت عنوان ISO 21420:2020 منتشر شد. بعدها الحاقیه‌ای تحت عنوان Amd 1:2022 به نسخه ISO افزوده شد تا برخی مراجع آزمون دقیق‌تر شوند. در نسخه اروپایی، به عنوان EN ISO 21420:2020 + A1:2024 این الحاقیه پذیرفته شد.
نکته کلیدی این است که در الحاقیه A1، الزامات فنی عمده تغییر نکردند، بلکه مراجع آزمون‌ها بروز شدند یا شماره مرجع‌ها تصحیح شدند. بنابراین اگر تولید کننده‌ای هنوز از نسخه EN 420 استفاده می‌کند، باید توجه کند که برای صدور گواهی‌های جدید (به ویژه در بازار اروپا یا زیر مقررات PPE) باید به EN ISO 21420 ارتقا یابد.
اجزای اصلی استاندارد EN ISO 21420
در این بخش هر یک از اجزای استاندارد را به تفصیل بررسی می‌کنیم:
1- طراحی و ساخت
در این بخش، استاندارد تأکید می‌کند که دستکش باید طوری طراحی شود که در عملکرد کاربر اختلال ایجاد نکند. به عبارت دیگر، پوشیدن یا کار با دستکش نباید مانع انجام وظایف کاربر شود.
از نکات مهم:
- دستکش‌های چندلایه باید طوری طراحی شوند که هنگام درآوردن لایه‌ها جدا نشوند.
- طراحی پوشش و درآوردن باید ساده و کاربردی باشد.
- اگر برای نوع خاصی از دستکش، مانند دستکش جوشکاری، استاندارد جداگانه‌ای وجود داشته باشد که حداقل طول مشخصی را الزامی کند، باید همان مقدار رعایت شود. اما استاندارد عمومی EN ISO 21420 به‌تنهایی هیچ عدد یا اندازه مشخصی برای حداقل طول دستکش‌ها تعیین نکرده است.
2- بی خطری
یک بخش کلیدی استاندارد EN ISO 21420 این است که دستکش نباید به سلامت پوست یا بدن کاربر آسیب برساند. لذا مواد به کار رفته باید تحت شرایط معمول استفاده، آزادسازی مواد مضر نداشته باشند.
الزامات اصلی شامل:
ماده / ویژگی | محدودیت یا الزامات |
کروم شش ظرفیتی (Chromium VI) در چرم | کمتر از 3mg/kg |
آزاد شدن نیکل برای قطعات فلزی تماس پوست | کمتر از 0.5µg/cm²/week |
pH مواد | بین 3.5 تا 9.5 |
رنگ‌های آزویی | کمتر از 30mg/kg برای آمین‌های آروماتیک سرطان‌زا |
DMFa (در پلی‌یورتان) | حداکثر 1mg/kg (۱٪ وزن به وزن) |
PAH (هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای) | کمتر از 1mg/kg برای هر ماده تماس مستقیم با پوست |
اگر دستکشی قابل شست‌وشو باشد، آزمایش‌ها باید قبل و بعد از تعداد چرخه‌های شست‌وشو انجام شود و علامت‌گذاری مطابق کمترین سطح عملکرد باشد. همچنین استاندارد EN ISO 21420 مراجعی به قوانین محدودیت مواد شیمیایی مانند REACH و قوانین مرتبط ارائه می‌دهد تا هماهنگی با مقررات زیست‌محیطی حفظ شود.
3- راحتی، کارایی و مهارت دستی
یکی دیگر از بخش‌های مهم استاندارد EN ISO 21420 به بخش راحتی و مهارت دستی (dexterity) اختصاص دارد. هدف این بخش اطمینان از این است که دستکش هنگام استفاده عملکرد محافظتی داشته باشد و در عین حال دسترسی و کارکرد دست را محدود نکند.
جزییات:
- سایز و اندازه‌گیری: دستکش‌ها باید مطابق سیستم اندازه‌گیری تعریف شده در استاندارد (سایز ۴ تا ۱۳) طراحی شوند. معیارهای اندازه شامل محیط دست و طول دست است.
- مهارت دستی: کاربر باید بتواند یک سنجاق فلزی کوچک را با دستکش در مدت ۳۰ ثانیه دست کم سه بار بردارد. سطح مهارت دستی بر اساس کوچک‌ترین قطر پین ممکن تعیین می‌شود (سطوح ۱ تا ۵).
- در صورت ادعای تنفس‌پذیری یا عبور بخار آب یا جذب عرق، آزمون‌های مربوط باید انجام شوند. استاندارد EN ISO 21420 مرجع‌هایی برای این آزمون‌ها ارائه می‌دهد.
4- ویژگی‌های الکترواستاتیک
چنین ویژگی برای محیط‌هایی که احتمال انفجار یا الکتریسیته استاتیک زیاد است (مانند مناطق صنعتی حساس) اهمیت دارد. اگر ادعا شود که دستکش خاصیت رسانایی الکتریکی دارد، باید بر اساس استاندارد EN 16350 و روش آزمون EN 1149-2 ارزیابی شود. استاندارد EN ISO 21420 امکان علامت‌گذاری نماد ویژه الکترواستاتیک را فراهم کرده است.
حوزه های کاربردی استاندارد EN ISO 21420
استاندارد EN ISO 21420 دامنه وسیعی دارد و در موارد زیر اعمال می‌شود:
- تمام انواع دستکش حفاظتی (کارگاهی، صنعتی، ضد برش، ضد اسید و غیره)
- دستکش‌هایی که بخشی از بازو یا بازو تا آرنج را پوشش می‌دهند
- دستکش‌هایی که دائماً در محفظه‌های بسته قرار دارند (incorporated gloves)
- دستکش‌های میت (mittens) یا چارهای آشپزی در صورت استفاده محافظتی
مهم است بدانیم که استاندارد EN ISO 21420 به تنهایی نمی‌تواند مشخصه محافظتی مانند مقاومت در برابر برش، حرارت یا مواد شیمیایی را تضمین کند؛ این استاندارد باید همراه با استانداردهای ویژه آن خطرات استفاده شود (مثلاً استاندارد EN 388 برای خطرات مکانیکی، استاندارد EN 374 برای مواد شیمیایی).
بنابراین در انتخاب دستکش حفاظتی برای کاربرد خاص، ابتدا باید بررسی شود که آن دستکش استاندارد EN ISO 21420 را دارد و سپس استاندارد ویژه مربوطه را نیز دارد.
علامت‌گذاری و اطلاعات همراه استاندارد EN ISO 21420
استاندارد EN ISO 21420 تأکید دارد که هر دستکش باید با اطلاعات زیر علامت‌گذاری شود:
- نام یا نشان تولیدکننده
- نام یا شناسه محصول
- سایز دستکش
- نمادهای استانداردها (پیکتوگرام‌ها) به همراه سطوح عملکرد
- تاریخ تولید
- در صورت وجود، زمان انقضا (ساعت شنی)
اگر امکان درج همه اطلاعات روی دستکش نیست، باید در بسته‌بندی یا برگه راهنمای همراه (User Instructions) درج شوند.
برگه راهنما باید شامل موارد زیر باشد:
- نام و آدرس تولیدکننده
- دامنه سایز
- کاربردهای مجاز و محدودیت‌ها
- استانداردهای ویژه و سطوح عملکرد
- دستورالعمل نگهداری، شست‌وشو و محدودیت‌های استفاده
- هشدارها و نکات ایمنی
- مرجع نهاد تأیید (Notified Body) و علامت CE (در اروپا)
کلام آخر
استاندارد EN ISO 21420 به‌عنوان پایه‌ای‌ترین مرجع بین‌المللی برای طراحی و تولید دستکش‌های ایمنی شناخته می‌شود و الزامات عمومی مانند ارگونومی، راحتی، بی‌ضرر بودن مواد، تهویه مناسب و نحوه‌ی علامت‌گذاری را مشخص می‌کند تا اطمینان حاصل شود که دستکش نه‌تنها از کاربر محافظت می‌کند، بلکه استفاده از آن نیز ایمن و راحت است. در همین راستا، کارخانه ماهور یکی از تولیدکنندگان معتبر دستکش کار در ایران است که با تمرکز بر تولید دستکش‌های کاربردی، باکیفیت و مقرون به صرفه و بهره‌گیری از مواد اولیه‌ی مقاوم و فرایندهای تولید استاندارد، انواع دستکش‌های کار مانند دستکش‌های ضدبرش سبک و سنگین، دستکش وینیل اقتصادی، دستکش‌های با روکش نیتریل و دستکش‌های بافت خام را برای نیازهای مختلف کاربران عرضه می‌کند.